LAS wordt TAS

Het verschil tussen LETS en tijdbank

LETS Antwerpen Stad vzw (LAS) heeft op de algemene vergadering van april 2019 besloten de vereniging te hernoemen naar Tijdbank Antwerpen Stad vzw (TAS). Bij de aanwezigen was het besef gegroeid dat de activiteiten van de vereniging niet vallen onder de definitie van een LETSysteem. Groot voorstander van de naamsverandering is Maarten. Hij bestudeerde het LETSysteem en sprak al verschillende keren met bedenker Michael Linton.

Een ingekorte versie van dit artikel verscheen in het ledenmagazine “Nestel”, nummer 48

Maarten, je pleit er al langer voor om onze vereniging niet langer LETS te noemen. Waarom?

Wat momenteel in Vlaanderen LETS genoemd wordt, is eigenlijk geen LETS. LETS is een vastomlijnd concept dat vorm kreeg in de vroege jaren 80 in Canada, Comox Valley (Vancouver Island). Er heerste plaatselijk een hoge werkloosheid en er was een tekort aan geld. Michael Linton zette een gemeenschapsgeldsysteem op en bedacht LETS als naam.

Een LETSysteem verschaft de deelnemers extra geld dat blijft circuleren in de eigen gemeenschap. Een LETSysteem, zo stelt Michael Linton, is bedoeld als ‘straatgeld’, ofwel de dagelijkse kleine economie, voor de kleine bedrijven, huishoudens, families. Het is wat je leert kennen als ‘lokaal-is-dit-ons-geld’.

Een groot verschil met de huidige systemen in Vlaanderen is dat een bij LETS de meeteenheid gelijk is aan het wettige betaalmiddel. Dat was het eerste besluit dat genomen werd bij het ontwerp in Comox Valley. Eén LETS-eenheid in Comox Valley (de green dollar) kwam overeen met één Canadese dollar.

Dat werd pragmatisch zo bepaald. Iedereen is al gewoon te denken en te handelen in het wettige betaalmiddel. En dit laat toe het eigen gecreëerde geld te integreren in het dagelijkse economische leven. Het maakt deelname van bedrijven mogelijk. En prijszetting, boekhouding en betaling van belastingen helder.

LETS Antwerpen Stad vzw is een vereniging met vrijetijd-uitwisselingen gebaseerd op tijd, geen bedrijfsgeoriënteerd geldsysteem. We noemen het dus beter een tijdbank, naar analogie met de timebanks in de Verenigde Staten.

Tijdbanken neigen naar de persoonlijke sfeer (vrije tijd en belastingvrij), terwijl LETSystemen bedrijfsgericht zijn.

Enkele jaren geleden is toch ook geprobeerd om meer kleine bedrijfjes, verenigingen en zelfstandigen te betrekken? Wordt dit dan losgelaten?

Ik denk dat het vooral om verenigingen ging. Want bedrijven of zelfstandigen, dat is toch niet realistisch? Zij moeten de transacties in hun boekhouding kunnen opnemen voor de belastingen. Met een tijdeenheid wordt communicatie met de belastingdienst wel heel moeilijk. Voor verenigingen is er geen probleem natuurlijk. Zij zijn perfect voor een tijdbank of timebank.

Voor een goede relatie met de overheid en om zweem van zwartwerk weg te nemen zijn bij tijdbanken enkel vrijetijdsactiviteiten toegelaten. Daarbij worden in heel wat timebanks de uitgewisselde waarden vaak geen “geld” genoemd.

Tjdbanken worden vaak zelfs “geleide vrijwilligersnetwerken” genoemd. Nadruk wordt gelegd op goed bestuur, verenigingsleven, sociale functies, ethische normen en waarden, zoals bvb. sociale insluiting, gelijkwaardigheid van mensen en respect voor elkaar. Edgar Cahn, de grondlegger van de timebanks in de USA heeft het over de “kernwaarden”.

Een LETSysteem is wel een geldsysteem en het heeft een andere strategie voor een welwillende overheid, namelijk: belastingen betalen. Daarbij wordt geen beperking opgelegd “wat” mensen of partijen onder elkaar doen. Of er worden geen kernwaarden naar voren geschoven.

Er is in feite helemaal geen sturing of controle in een LETS. “Laten” is de essentie. Vandaar de benaming “LETSystem”. Niemand controleert iemand anders. Niemand bepaalt wat goed of fout is. Niemand staat boven een ander. Er is geen hiërarchie. Er is geen bestuur. Er is geen vereniging met huishoudelijk reglement. Geen vzw. Geen lidgelden. Geen limieten op de accounts en geen startsaldo’s (zoals die wel gebruikelijk zijn bij de meerderheid van de huidige systemen in Vlaanderen).

De keuzevrijheid en verantwoordelijkhed ligt dus helemaal bij de deelnemers zelf. En de keuzes en uitwisselingen van de deelnemende partijen creëren zo een zelfregulerend geheel.

Het LETSysteem is daarbij zelf minimaal van opzet. Er is enkel een transactie-systeem en een rekeninghoudersovereenkomst die de deelnemers ondertekenen. De ervaring bij een LETS is dan zoals het hebben van een extra bank-account.

Er worden daarbij geen andere services gekoppeld zoals:

  • Een marktplaats ofwel het adverteren van vraag en aanbod
  • Mailinglijsten of sociale media groepen
  • Organisatie van evenementen of activiteiten
  • Verzekering van activiteiten
  • Begeleiding

Dat zijn typische elementen die we wel terugvinden in het verenigingsleven van de timebanks.

LETS daarentegen is gewoon extra rondgaand geld in de eigen gemeenschap voor het dagelijkse openbare leven zonder dat daarbij bepaalde keuzes worden opgelegd.

Hoe verloopt een LETS-transactie dan? Bijvoorbeeld, een restaurant hangt een LETS-logo “dinsdag 50%” aan het raam. Dan kunnen leden van dat LETSysteem daar dinsdag 50% met eigen gecreëerd LETS-geld betalen. Je toont je LETS-betaalkaart, of een QR-code op je smartphone en de ober zal dit verrekenen. De resterende 50% betaal je in euro.

Het voordeel voor het restaurant is dat het extra (nieuwe) klanten kan aantrekken op een onderbezette dag. En het zorgt voor een positief imago doordat de eigen ecomie van de gemeenschap wordt ondersteund met eigen circulerend geld. Het binnenkomende LETS-geld kan aangewend worden om bijvoorbeeld het personeel een extra te geven.

Wat kan het personeel daarmee doen?

Zij kunnen het besteden bij andere deelnemende partijen, particulieren en bedrijven.

De essentie van LETS

Dit is volgens Michael Linton, de LETS-bedenker, de essentie van LETS:

  • LETS is een publieke dienst.
  • Het systeem opereert aan werkingskosten. Dit betekent: er is een vergoeding voor wie het systeem opzet en onderhoudt, het is geen vrijwilligerswerk.
  • Het systeem werkt zonder rente.
  • Niemand controleert een ander. Er zijn dus geen krediet- of andere limieten.
  • De meeteenheid van een LETSysteem is de nationale munteenheid.

En waar komt het geld op zo’n LETS-betaalkaart dan vandaan?

Een LETS is net als een tijdbank een wederzijds kredietsysteem. Dat is de gemeenschappelijke eigenschap. Dat wil zeggen dat alle deelnemers zelf geld kunnen creëren. Bij het toetreden tot een LETS staat je account op nul.

Het reflecteert wat je hebt bij de start: niets. Maar doordat je je account onder nul kan laten gaan, heb je de macht om geld te creëren. Wanneer je een betaling doet, creëert die actie op dat moment geld in het account van de tegenpartij.

Het eigen gecreëerd geld is een representatie van jouw belofte om op een later tijdstip een wederdienst te verrichten aan een partij in het betreffende LETSysteem. Als het geld terug bij jou komt is de uitstaande belofte vervult en wordt het geld zo weer vernietigd. Alle deelnemers kunnen zelf geld creëren en vernietigen in wederzijds kredietsystemen. Dat staat in contrast met het wettige conventionele geld (de euro in Europa) waar alleen de erkende banken tot geldcreatie gemachtigd zijn.

In een LETS hebben alle deelnemers evenveel macht om geld te creëren en wordt dit proces niet “gestuurd” terwijl in een tijdbank er een bestuur is dat gewoonlijk “bijstuurt”. Afhankelijk van de tijdbank in kwestie gebeurt dit in grote of kleine mate.

Hoe ontstaat een LETS dan als er geen bestuur is?

Een LETS is een hele lichte structuur. Het is in feite het meest eenvoudige geldsysteem ter wereld. Daarom is de oprichting een licht proces. Zeker in de huidige context waar overal internet beschikbaar is, zou het voor iedereen mogelijk moeten zijn om met een paar muisklikken (kosteloos) online LETS-transactie-systemen aan te maken net zoals je vandaag gemakkellijk Facebook of Google groepen kan aanmaken. Elke persoon of organisatie zou hiertoe in staat moeten zijn voor enig welke gemeenschap.

Een gemeenschap is dan elke groep mensen die minstens één element hebben dat hen verbindt. Dat kan een plaats zijn, een hobby, een overtuiging, een doel enz. Het kan een bijvoorbeeld een fietsclub zijn, een vrouwenbeweging, een holebi activisten groep, ouders wiens kinderen naar een bepaalde school gaan, mensen met een bepaald fetisch of overtuiging. Er zijn geen uitzonderingen. Grote of kleine gemeenschappen. Eender welke gemeenschap kan LETS toepassen.

Vaak zal een LETS beperkt zijn tot een locatie, omdat logisch gezien er meer kans op verbondendheid is tussen mensen op dezelfde locatie. Maar verbonden zijn door locatie is geen vereiste voor een LETS.

Promotie en ontwikkeling op regionaal vlak (voor duizenden systemen) en websoftware staat los, wordt apart gefinancierd en wordt best verzorgd door een professioneel team.

Waarom heet het dan “Local Exchange Trading System” als een LETS niet per definitie lokaal gebonden is?

Michael Linton zegt dat LETS géén acronym is. De betekenis is “laat ons” en is dus een uitnodiging, een aanmoediging, een initiëring. En “LETSystem” wil ook zeggen dat het een systeem is dat “laat plaatsvinden” en dat het “zonder controle” is.

Doch voelden mensen van in het begin de behoefte om er een acroniem van te maken en werd het “Local Exchange Trading System”. Michael Linton voelt zich daar wat ongelukkig over omdat het woord “local” heel wat verwarring teweeg heeft gebracht. Het Engelse woord “local” dient hier immers niet begrepen te worden in de betekenis van “plaatselijk”, maar wel in de tweede betekenis van “beperkt”.

LETS is een gemeenschapsmunt, beperkt tot een gemeenschap, beperkt in bereik. Dat is de meer nuttige omschrijving. LETS is een antwoord op de problematische eigenschap van het conventionele geld dat geen beperking in bereik heeft.

Definiëren hoe de gemeenschap samengesteld is of zou moeten zijn heeft geen nut in het licht daarvan en is overbodige ballast. De gedachte dat LETS enkel plaatselijk zou zijn is contra-productief want dat is zonder reden sterk het toepassingsgebied verengen.

Wie kan deelnemen aan een LETS en waarom neemt men deel?

Iedereen die extra geld kan gebruiken kan deelnemen. En iedereen kiest de systemen waaraan hij of zij deelneemt.

Het voordeel is meer soevereiniteit. Betalen met eigen gecreëerd geld is een krachtige daad van soevereiniteit. Eveneens geldt dat voor het accepteren van eigen gecreëerd geld.

Dit extra geld lijkt misschien een beetje op de euro maar is door het ontwerp toch heel anders. Het heeft namelijk niet de destructieve eigenschappen van het conventionele geld die onze relaties corrumperen en onze planeet om zeep helpen. Namelijk:

  • Door de rentewerking van het conventionele geld onstaan ongezonde machtsconcentraties.
  • Door de wereldwijde schaal concurreren alle partijen op wereldvlak waardoor het geld naar (afgelegen) plaatsen gaat waar mensen uitgebuit worden en waar er minst rekening gehouden wordt met milieu en arbeidsomstandigheden.
  • Je kan zelf geen conventioneel geld maken. Je bent hiervoor afhankelijk van een elite.

Dus hoe meer LETS-geld je integreert in het leven, hoe minder je afhankelijk bent van het destructieve spul.

Het is perfect legaal en de overheid zou zich geen zorgen hoeven te maken, want zij zal meer geld ontvangen uit belastingen doordat er meer geld in omloop komt.

Het LETSysteem verschaft daardoor werk en helpt amoedebestrijding. Het zorgt ervoor dat mensen met minder geld meer aan de maatschappij kunnen deelnemen en aan de economie kunnen bijdragen als verantwoordelijke burgers.

Natuurlijk, conventioneel geld is ook nodig. We kunnen het conventionele geld niet weggooien en nu alles in LETS betalen. LETS is geen alternatief. Maar het is een extra middel dat ons ter beschikking staat en waar we zonder al te veel moeilijkheden gebruik van kunnen maken.

Uitwisseling met euro

Let wel, de maateenheid van een LETS is gelijk aan de euro (in Europa) Maar dat wil niet zeggen dat er algemene uitwisselbaarheid is met de euro. Zoiets mag trouwens niet zonder toelating van de Nationale Bank.

Individuele partijen kunnen echter wel euro-geld aanbieden in ruil voor LETS-euro’s. Zoals gezegd, er is geen beperking op wat er verhandeld wordt met LETS-geld.

Dat ligt anders bij de tijdbanken. Euro-uitwisselingen stroken niet met de kern-economie gedachte van de tijdbanken. Daarom verbieden veel tijdbanken euro-uitwisseling en soms zelfs gecombineerde betalingen in hun huishoudelijk reglement.

De “kern-economie” is het begrip van Edgar Cahn waarmee hij zorgdragende uitwisselingen tussen buren, vrienden en verwanten bedoelt en die in de markteconomie niet gewaardeerd worden. Deze uitwisselingen die wel in timebanking gewaard worden zijn essentieel om de wereld te bouwen die we nodig hebben, zegt hij.

Als het LETS-geld blijft circuleren in de eigen gemeenschap hoe valt dat dan te rijmen met belastingen betalen?

Belastingplicht kan enkel voldaan worden in het wettige betaalmiddel, de euro. En belastingen worden berekend op het totaal ontvangen bedrag, de combinatie van euro en LETS-euro. De ontvanger moet bekijken hoeveel percentage LETS mogelijk is zodat alle kosten in euro gedekt zijn. Daarom zijn LETS-betalingen vaak typisch gecombineerde betalingen.

Dat wil niet zeggen dat betalingen die buiten het beroepsmatige vallen en waar geen belastingsplicht voor geldt uitgesloten zijn. Sommige betalingen kunnen zo 100 % in LETS verricht worden.

Of er belastingplicht is wordt overigens niet bepaald door het type munteenheid van de gedane transactie, maar wel door het karakter van de onderliggende activiteit, of deze beroepsmatig is of niet. Dus, mocht je in een tijd-systeem een transactie ontvangen van “4 uur” voor schilderwerk terwijl dat je beroep is, dan moet je daar evengoed belasting op betalen.

En hoe zijn tijdbanken of timebanks ontstaan?

Er bestaat een hele geschiedenis van tijdgebaseerde muntsystemen . Maar we noemen ons nu “tijdbank” naar de “timebanks” in the USA zoals Edgar Cahn die ontwikkeld heeft sinds 1980 en gepromoot sinds de jaren 90.

Hij zag dat veel talenten en vaardigheden die intermenselijke banden verstevigen en voor warmte in onze maatschappij zorgen sterk ondergewaardeerd worden in de markteconomie.

Tijd en euro

De allesoverheersende op winst beluste economie vervormt ernstig onze kijk op de wereld en maakt dat een heleboel mensen als minderwaardig of “verloren mensen” beschouwd worden. En hij bedacht dat hulporganisaties niet efficient genoeg zijn omdat ze mensen in de rol van ontvanger duwen en daardoor het etiket van hulpbehoevendheid versterkt wordt.

Hij concludeerde dat vrijwilligerswerk geen éénrichtingsverkeer zou mogen zijn, want dat tast de waardigheid aan van de ontvangers. Zij worden zo objecten van liefdadigheid.

Hij stelde daarom de Time Dollar voor, een nieuwe munteenheid waarbij één Time Dollar gelijk is aan 1 uur dienst voor een ander. Door de waarde in tijd uit te drukken zit hierin de filosofie vervat dat ieder dingen van waarde doet en dat ieder altijd een wederdienst kan doen voor de gemeenschap.

De wederkerigheid van de timebank maakt dat niemand uitgesloten wordt als waardig actief lid van de gemeenschap. En mensen worden uit sociaal isolement gehaald. Door de tijdmunt wordt hetgene wat mensen voor elkaar doen losgekoppeld van de markteconomie.

De filosofie van onze Antwerpse vereniging is hier sterk mee in overeenstemming. Het is wel zo dat we niet strikt toepassen dat alle tijd evenveel waard is, maar dat er een beperkte ruimte is voor onderhandeling. De “3 minuten dienst” waarde van onze munt, het Antwerpse Handje is eerder een richtlijn. Zo staat in het in onze instap-gids. Het lijkt me goed dit verschil van onze tijdbank met de Amerikaanse timebanks duidelijk te maken in onze communicatie.

Tussen de timebanks onderling is er overigens veel verschil in concrete werking. Er is veel of weinig begeleiding. Wel of geen professionele kracht. Veel of weinig bijsturing van de transacties. Weinig of veel gemeenschappelijk georganiseerde activiteiten. Weinig (of geen) of veel externe finaniciële middelen al dan niet in de vorm van subsidies.

Over subsidies gesproken… Volgens Michael Linton zouden LETSystemen niet afhankelijk mogen zijn van subsidies. Hij vindt afhakelijkheid van extern geld een uiting van gebrek in geloof in het eigen LETS-geld. Als de systemen zichzelf niet kunnen bekostigen hebben ze geen recht van bestaan. Het zou bewijzen dat ze inefficiënt zijn.

Voor alle duidelijkheid: enkel de naam van onze vereniging verandert, LAS wordt TAS, wat staat voor Tijdbank Antwerpen Stad. Voor de rest blijft alles helemaal hetzelfde.

Volgens Lets Vlaanderen is het oorspronkelijke LETSysteem overvleugeld door verschillende afgeleiden, met tijd als eenheid, en gebruiken veel landen LETS en tijdbankieren door elkaar.

Het is juist dat er verwarring bestaat over het LETSysteem. De overeenkomst tussen LETS en tijdbanken is dat het beide gemeenschapsmunten zijn die werken volgens het principe van wederzijds krediet. Maar daarbuiten zijn er veel verschillen in uitgangspunten, analyse, visie, doelstelling, ontwerp en aanpak.

En ik vind dat we helderheid moeten scheppen en onderscheid maken. Zo respecteren we alle systemen en hun ontwerpers. Als wij een foute voorstelling geven van een systeem dan brengen wij de intellectuele eigendom schade toe.

Michael Linton promoot zelf de grootst mogelijke diversiteit in systemen in het bredere raamwerk van “open money”. Als “open money” een set speelkaarten is, dan zijn het LETSysteem en de tijdbank elks een bepaald spel dat gespeeld kan worden, elks met een eigen functie en eigen spelregels.

“Geen controle” is een element in het LETSysteem dat voor velen moeilijk te aanvaarden of te bevatten was in het verleden. We bekijken dat in onze maatschappij gewoonlijk niet als efficiënte aanpak. The New Economics Foundation (NEF), een organisatie uit Londen, stelde al van in de jaren 80 LETS foutief voor als een recept voor verenigingsleven waarbij bestuur heel belangrijk is.

Zo werd een hoop foute informatie over het LETSysteem verspreid in West Europa. Deze organisatie is hiermee gestopt nadat Michael Linton had laten verstaan dat ze zich blootstelt aan gerechtelijke stappen. Sindsdien (eind jaren 90) helpt the New Economics Foundation de promotie van timebanks. Zo zijn er inmiddels bijna 270 timebanks in het Verenigd Koninkrijk.

Het concept van het LETSysteem is natuurlijk vrij toe te passen door iedereen. Het behoort net zoals open source software tot de “commons”. Maar als je wijzigingen aanbrengt in het ontwerp dan moet je je systeem wel onder een andere naam promoten. Dat is wel zo netjes. Michael Linton heeft me trouwens gevraagd om de boodschap door te geven dat hij vindt dat je tijdbanken maar tijdbanken moet noemen en geen LETS.

Maar wat betekent onze naamswijziging voor ons lidmaatschap bij LETS Vlaanderen vzw? Gaan we uit die koepel stappen?

Dat LETS Vlaanderen vzw een koepel zou zijn lijkt me een veelvoorkomend misverstand. Ik hoor of lees dat regelmatig. LETS Vlaanderen vzw is helemaal geen koepel (zie haar beleidsplan 2016 - 2020, pagina 25) En de systemen of groepen zijn geen lid bij haar. Alle organisaties zijn onafhankelijk van elkaar. Dus we kunnen er niet uit stappen als we er niet in zitten.

Bij LETS Vlaanderen vzw weten ze trouwens allang dat het eigenlijk tijdbanken zijn. Dat vermelden ze zelf sinds jaren op diverse plaatsen in de marge. Op haar website staat bijvoorbeeld:

´Een voor de hand liggende en veelgebruikte mogelijkheid in Vlaanderen is om de waarde gelijk te maken aan een tijdgebonden gegeven (bijv. een uur werken is 20 eenheden). Dat maakt de LETS-groepen zoals wij die kennen eigenlijk tot “tijdbanken”.´

En blijft interLETS mogelijk?

Onze werking blijft helemaal hetzelfde, enkel de naamgeving verandert. Intersysteem verbindingen zijn vrijblijvende engagementen die onderling aangegaan worden tussen systemen. Pollekesland en Tijdbank Antwerpen Stad kunnen daar gewoon mee doorgaan als ze willen.

Een echt LETSysteem is echter per definitie een gemeenschapsmunt. Het eigen gecreëerde geld blijft enkel circuleren in de eigen gemeenschap. Beloften die gedaan worden binnen de eigen gemeenschap worden daarbuiten niet verhandeld. Dat zou de opzet van het LETSysteem ondermijnen.

In de eLAND-software wordt het daarom al enige tijd de term “interSysteem” in plaats van “interLETS” gebruikt.

Christine Huyge, Maarten Vandekeybus

illustratie Steven de Rie